نگاه به اغتشاشات ایران از پشت عینک ویکی لیکس
احتمالاً برای ما که در ایران زندگی می‌کنیم جالب است که بدانیم امریکایی‌ها درباره اغتشاشات بعد از انتخابات ایران چطور می‌اندیشند و از چه راه‌هایی سعی کردند تحولات داخلی ایران را درک کنند.
از بین ده‌ها سند که طی چند هفته اخیر توسط ویکی لیکس درباره ایران منتشر شده، تقریباً 10 سند مربوط به مکاتباتی است که سفارت‌های امریکا در عشق‌آباد، باکو، دبی، لندن و استانبول با واشنگتن درباره تحولات بعد از انتخابات ایران انجام داده‌اند. برآیند کلی این مکاتبات نشان می‌دهد که کاخ سفید به خاطر فقدان یک سفارت مقیم در تهران، تلاش کرده است از هر منبع اطلاعاتی در دسترس استفاده کند تا دید روشنی نسبت به روند تحولات در ایران به دست آورد، حتی از طریق مصاحبه و گفت‌وگو با کامیون‌دارانی که از مرز ترکمنستان با ازبکستان عبور می‌کنند. مکاتبات موجود در وزارت خارجه امریکا که ویکی لیکس آنها را منتشر کرده، نشان می‌دهد که سفارتخانه‌های امریکا در لندن، عشق‌آباد، باکو، دبی، استانبول و بغداد بخش ویژه‌ای را به نام «بخش ایران» (Iran Section) ایجاد کرده‌اند که از طریق تماس با ایرانیانی که در این کشورها حضور دارند یا تردد می‌کنند، حدود و ثغور تحولات ایران را بررسی می‌کنند.
سندی برای تحلیل جنبش سبز
یک سند 14 صفحه‌ای که در ژانویه سال 2009 توسط بخش ایران سفارت امریکا در دبی تهیه و به واشنگتن ارسال شده، به طور کامل به تحلیل شکل‌گیری و تحول جنبش سبز می‌پردازد.
این سند را «آلن ایر» مدیر بخش ایران در سفارت امریکا در دبی تهیه کرده که خود امریکایی‌ها او را سفیر در تبعید واشنگتن در تهران می‌نامند. چند نکته درمورد این سند قابل توجه است:
1- نویسنده سند، برای تحلیل نتیجه انتخابات ایران از لفظ انتخابات نهایی شده (Fixed Election) استفاده می‌کند و به طور ضمنی به واشنگتن سیگنال می‌دهد که بهتر است نتیجه انتخابات و رئیس‌جمهور در قدرت را بپذیرد. البته نویسنده سند در قسمت بعدی سعی دارد بگوید که چرا برای انتخابات ایران از لفظ «انتخابات نهایی شده» استفاده کرده و تمایل حکومت ایران برای یکپارچه کردن قدرت برای تقویت جایگاه خود در مذاکرات (هسته‌ای) با حریف را دلیل عمده دانسته است ولی نگاهی به پاراگراف‌های بعدی سند نشان می‌دهد که آلن ایر به طور ضمنی می‌گوید که باید با حکومت مستقر در ایران وارد مذاکره شد.
2- این سند به صراحت تصریح می‌کند: واکنش حکومت (ایران) به فعالیت‌های جنبش سبز، چابک و سریع و در دو سطح «مردمی» و «نخبگان» انجام شده است.
3-آلن ایر در تحلیل خود از جنبش سبز، معتقد است که این جنبش یکپارچه نیست. او می‌نویسد: در داخل جنبش سبز هیچ توافقی بر سر اهداف وجود ندارد. آنچه که طی یک سال بعد از انتخابات شکل گرفته، اکنون تبدیل به چتری شده که هم کسانی را در خود جای می‌دهد که خواستار حقوق کامل خود طبق قانون اسلامی ایران هستند و هم کسانی هستند که خواستار ایجاد یک رژیم جدید هستند.
4- آنچه در این سند به وضوح به چشم می‌خورد این است که آلن ایر به عنوان کسی که در خط مقدم رصد تحولات داخلی ایران قرار دارد، به هیچ وجه قادر نیست سمت و سوی تحولات را پیش‌بینی و برای واشنگتن ارسال کند. او البته در بخش‌های مختلفی از سند ارسالی برای واشنگتن نوشته که تحولات بعد از انتخابات نشان‌دهنده تغییر جهت‌های بزرگ (Tectonic shift)در سیاست‌های داخلی ایران است ولی در هیچ جای سند نتوانسته پیش‌بینی کند تحولات به چه سمت و سویی حرکت خواهد کرد.
چرا حمله نمی‌کنید؟!
)بخش دیگری از مکاتبات سفارتخانه‌های امریکا با واشنگتن، گفت‌وگوها، مذاکرات و مصاحبه‌هایی است که دیپلمات‌های امریکا با افراد مختلف درباره تحولات ایران انجام داده‌اند. این افراد متفاوت هستند و از افراد معمولی مانند کامیون‌داران تا مخالفان جمهوری اسلامی و مقام‌های دولت‌های متحد امریکا (مانند انگلستان) متغیر است. یکی از این اسناد مربوط به سپتامبر سال 2009 است که توسط پیتر اکستروم، رئیس بخش ایران در عشق‌آباد تهیه شده است. یکی از افرادی که نام او در این سند حذف شده، در گفت‌وگو با پیتر اکستروم، به او درباره تحولات بعد از انتخابات و ارتباط آن با مذاکرات هسته‌ای مشاوره می‌دهد. این فرد که به نظر می‌رسد از مخالفان برانداز جمهوری اسلامی و احتمالاً جزو گروهک منافقین است به طرف امریکا توصیه کرده که مذاکرات هسته‌ای با ایران را شروع نکند و کسانی که به کاخ سفید مشاوره داده‌اند این مذاکرات را شروع کنند، توصیه‌های اشتباه به امریکا داده‌اند. این فرد معتقد است که سیاست تحریم ایران کارآمد نیست و مذاکره با نظام کنونی ایران نیز امید رایزنی‌ها به اوباما برای تغییر را به باد خواهد داد. او می‌گوید: بسیاری از افراد (در ایران) می‌گویند که اسرائیل کجاست؟ چرا آنها یک بار به ما حمله نمی‌کنند تا کار این نظام را یکسره کنند؟!
گفت‌وگو با کامیون‌داران
یکی دیگر از اسناد، مربوط به بیست و ششم ژانویه سال 2010 است و حاصل گفت‌وگوی یکی از کارمندان بخش ایران در سفارت امریکا در عشق‌آباد با افرادی است که از مرز ترکمنستان وارد ازبکستان می‌شوند. در این سند آمده است: البته روند غربالگری ایرانیانی که در مرز ترکمنستان با ازبکستان منتظر عبور از مرز هستند، کاملاً علمی نیست، ولی به هر حال گفت‌وگوی خودمانی با کامیون‌داران در برخی محل‌های خاص شهر مرزی فاراپ کل‌کاری است که ما از خارج ایران می‌توانیم انجام دهیم و به خیابان‌های مشهد دسترسی داشته باشیم. بیشتر کسانی که (به اینجا) می‌آیند، از شهر مشهد یا شهرهای شمالی ایران هستند و گفت‌وگو با آنها می‌تواند روزنه‌ای باشد به اینکه طبقه کارگر حوادث ایران را چطور نگاه می‌کنند.
در انتهای این سند چهار صفحه‌ای که شرح گفت‌وگو با کامیون‌داران و ایرانیانی است که از مرز می‌گذرند، آمده است: سالانه چیزی حدود 70 هزار ایرانی که بیشتر آنها کامیون‌دار هستند، از مرز ترکمنستان عبور می‌کنند. گفت‌وگو با آنها نه تنها برای ما آموزنده است، بلکه آنها نیز مشتاقند که امریکا را بشناسند.
در انتظار 22 بهمن اعتراضی!
یکی دیگر از اسناد، مربوط به مذاکرات امریکایی‌ها با یکی از مقام‌های انگلیسی است که در آن دیدگاه او درباره سمت و سوی تحولات ایران بیان شده است. این سند روز دهم دسامبر 2009 از سفارت امریکا در لندن به واشنگتن ارسال شده و درآن دیدگاه‌های لیام فاکس وزیر دفاع سایه دولت انگلیس در ملاقات با لویس سوزمن بیان شده است. او به طرف امریکایی می‌گوید: «سه سناریوی احتمالی ممکن است در ایران اتفاق بیفتد، تغییر رژیم، تغییر رفتار رهبران حکومت و یا تغییر رهبری در داخل ایران.»
این
گفت‌وگوها در دسامبر سال 2009 یعنی حدود دو ماه قبل از 22 بهمن ماه سال
1388 انجام شده و به خوبی نشان می‌دهد که امریکایی‌ها و انگلیسی‌ها چشم به
حوادثی دوخته‌اند که در این روز اتفاق خواهد افتاد. فوکس می‌گوید: روز
استقلال ایران در ماه فوریه (22 بهمن) فرصت خوبی است که جامعه بین‌المللی
قوت مخالفان ایران را براساس وسعت تظاهرات ارزیابی کند. نکته جالبی که
فوکس در گفت‌وگو با سفیر امریکا بیان کرده، ملاقاتش با تعدادی از ایرانیان
ثروتمند و کسانی است که ایران را ترک کرده‌اند که بیشتر آنها از دستیابی
ایران به بمب هسته‌ای (!) حمایت می‌کنند. او می‌گوید: ملی‌گرایی ایرانی
بیش از بنیادگرایی مبنای حمایت عمومی ایرانیان از برنامه دستیابی به بمب
اتمی است(!) او معتقد است که مذاکرات هسته‌ای با ایران نهایتاً به شکست
خواهد انجامید.
سند دیگری هم وجود دارد که نشان می‌دهد امریکایی‌ها در
ماه‌های منتهی به بهمن ماه 1388 تمایل زیادی داشته‌اند بدانند که تحولات
ایران در روز 22 بهمن به چه سمت و سویی خواهد رفت. این سند در تاریخ دوم
نوامبر 2010 در سفارت امریکا در باکو تهیه و به واشنگتن ارسال شده و در آن
آمده است: دیده‌بان ایران در باکو (منظور بخش ایران سفارت امریکا در باکو
است) طی 10 روز گذشته با ده‌ها تن از ایرانیانی که با آنها تماس داشته
ملاقات کرده تا پیش‌بینی و توقع آنها را از تظاهرات 22 بهمن در ایران
دریابد. این افراد از بانکداران ایرانی گرفته تا تاجران ثروتمند، چهره‌های
سازمان‌های غیردولتی (NGOS)، روزنامه‌نگاران و دانشجویان هستند. بیشتر
طرف‌های تماس دیده‌بان ایران (از جمله تعدادی از کسانی که ساکن ایران
هستند) پیش‌بینی یک تظاهرات بزرگ اعتراضی در تهران و تظاهرات‌‌های قابل
توجه در تبریز، مشهد، اصفهان و برخی شهرهای کوچک‌تر را دارند. (!
